|
نویسنده کتاب آقای آلیستر مک گراث، یکی از متألهان برجسته و از صاحب‌نظران به نام نهضت اصلاح دینی است که سال‌ها به تدریس در زمینه الهیات نظام‌مند، دانش و دین و معنویت در دانشگاه ویکلیف هال ـ از بزرگ‌ترین مراکز انجیلی آموزش الهیات در دانشگاه آکسفورد اشتغال داشته است. وی همانگونه که در مقدمه ویراست کتاب حاضر می‌گوید، یکی از جذاب‌ترین حوزه‌های مطالعاتی برای تاریخ‌نگاران، نهضت اصلاح دینی Reformation در اروپا در قرن شانزدهم است. زیرا نهضت اصلاح دینی در برگیرنده حوزه‌های مختلفی مانند اصلاح اخلاقیات و ساختارهای کلیسا و جامعه، احیای معنویت کلیسا و اصلاح اعتقادات آن بود. وی متذکر نکته‌ای بسیار مهم و غفلت‌زا می‌شود که نهضت اصلاح دینی را نباید صرفاً پدیده‌ای اجتماعی شمرد و همچون سایر پدیده‌های اجتماعی به مطالعه آن پرداخت بلکه می‌بایست به اندیشه‌های دینی این نهضت نیز نگاه عمیق انداخت تا مبادا به پژوهشی سطحی دچار شد.
برجستگی‌های روشن این کتاب از نظر مک گراث عبارتند از: ۱. توجه به تحقیقات علمی جدید و فهم و تفسیرهای تازه از نهضت اصلاح دینی ۲. این کتاب جنبه آموزشی دارد و فرض بر این نهاده شده است که خواننده چیزی از الهیات مسیحی نمی‌داند ۳. مطالب منطوی در کتاب حاصل تجربه‌های سالیان پی در پی تدریس در زمینه نهضت اصلاح دینی برای دانشجویان دانشگاه آکسفورد است و این خود تحکیمی است بر سعی بلیغ نویسنده بر حفظ شیوه آموزشی کتاب ۴. ارائه راهنمای استفاده از کتاب در ابتدای کتاب پیش از آنکه از چکیده کتاب رونمایی کنیم بهتر است کمی نیز از مترجم و مقدمه نسبتاً طولانی (۴۱ صفحه‌ای) و عالمانه ایشان بر کتاب مک گراث بگوییم.
آقای بهروز حدادی دانش آموخته دکترای مرکز تربیت مدرس قم و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزش عالی ادیان و مذاهب می‌باشند. ایشان همانطور که هدف مرکز نیز بر آنست، سالیانی است که عمر خود را صرف تخصص در آئین پروتستان و مسائل و موضوعات مربوط به آن نموده‌اند. غرض آنکه هم از لحاظ محتوای علمی و هم فن ترجمه استادی هستند به حق شایسته اعتماد.
مقدمه بسیط ایشان مطالب ذیل را در بر می‌گیرد:
۱. بررسی اهمیت نهضت اصلاح دینی با تکیه بر تأثیرگذاری بر حوزه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و دینی و… که حتی در باور پرچم‌داران و سلسله جنبابان آن نیز نمی‌گنجیده است.
۲. ارائه چکیده از تاریخ مسیحیت با تکیه بر جامعه کلیسا در قرون اولیه و نهایتاً قرن وسطی.
۳. ادله بروز ضعف کلیسای کاتولیک در قرن ۱۳ پس از یک دوره اقتدار اجتماعی و دینی و اقتصادی و سیاسی؛ این دلایل عبارتند از:
۱. بروز بحران‌های فکری و عقیدتی؛ شامل عناوین: الف. نبود نظامی منسجم در زمینه الهیات و در نتیجه رکود و انسداد فکر و اندیشه ب. اعتقاد به آموزه‌های ناموجه و مخالف عقل و وجدان ج. نوع نگرش انسان به کلیسا و دنیا. د. بی‌توجهی به کتاب مقدس و مفاهیم اولیه مسیحی ر. پررنگ‌شدن جایگاه شعائر و آداب دینی ز. سوء استفاده از باورها و اعتقادات مردم س. سانسور افکار و روی‌آوردن به شیوه‌های خشن.
۲. بروز بحران‌های سیاسی؛ شامل عناوین: الف. شکست در جنگ‌های صلیبی ب. افشای کذب بودن عطیه قسطنطین ج. قدرت یافتن حاکمان محلی و سکولار د. انتقال مقرّ پاپ از رم به فرانسه (شقاق عظیم)
۳. بروز بحران‌های اجتماعی: قحطی، طاعون، ناامنی، جنگ، فقر و…
مترجم نهضت اصلاح دینی را جنبشی می‌داند که با شعار بازگشت به مفاهیم و آموزه‌های اصیل کلیسای نخستین به مبارزه با انحرافات و مفاسد راه یافته به کلیسای کاتولیک پرداخت و به اعتقاد بسیاری از تاریخ‌نگاران آغاز‌گر دوران جدیدی بود که اروپا را از قرون وسطی به دوره مدرن رساند و به مثابه حلقه ارتباطی میان دو دوره مهم و سرنوشت ساز در تحولات تاریخی اروپا عمل کرد. امروزه تاریخ نگاران بر این نکته اتفاق نظر دارند که انگیزه‌ها و اهداف این نهضت، بیش و پیش از هر چیز، دینی بود.
معرفی کتاب مقدمه‌ای بر تفکر نهضت اصلاح دینی
این کتاب در ۱۴ فصل، هفت ضمیمه (واژه نامه اصلاحات الهیاتی؛ ترجمه‌های انگلیسی بیشتر منابع اصلی؛ علایم اختصاری و استاندارد مهمترین منابع و مجلات؛ چگونگی ارجاع به مهمترین منابع اولیه؛ اشاره به مزامیر در قرن شانزدهم؛ روزآمد کردن کتابشناسی‌های نهضت اصلاح دینی؛ رویدادشمار تاریخ سیاسی و فکری)، منابع و مآخذ، کتابشناسی برگزیده، واژه‌نامه فارسی انگلیسی، واژه‌نامه انگلیسی فارسی و نمایه تألیف، ترجمه انتشار یافته است.
فصل اول: مقدمه
گزیده‌های این فصل: ۱. نویسندگان معاصر، بی‌هیچ تردیدی تصویری از فساد و نارکارآمدی فزاینده در دستگاه کلیسای قرون وسطی را ترسیم کرده‌اند. با این حال لازم است در تفسیر این منابع احتیاط کنیم ۲. سؤال اساسی این است که چه کسی می‌توانست کلیسا را اصلاح کند؟ ۳. اصطلاح نهضت اصلاح دینی به معنای مختلفی به کار رفته است. در تعریف نهضت اصلاح چهار عامل وجود دارند که عبارتند از: آیین لوتری، کلیسای اصلاح شده، نهضت اصلاح‌گرایی بنیاد ستیز، ضد نهضت اصلاح دینی یا اصلاحات کاتولیکی ۴. امروزه تقریباً تردیدی نیست که موفقیت و ناکامی‌های نهضت اصلاح دینی در شهرهای روی‌آورنده و پشت‌کننده، تا حدی به عوامل سیاسی و اجتماعی بستگی داشته است. ۵. عقیده اساسی‌ای که اصلاحگران اقتدارگرا را به جنب و جوش در آورد آن بود که مسیحیت آن امکان و توانایی را دارد که بازگشت به عقاید و شعایر کلیسای اولیه (دوره آبائی) به بهترین شکل اصلاح شود و تجدید حیات نماید از دیدگاه مارتین لوتر برنامه اصلاح را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: کتاب مقدس و آگوستین قدیس ۶. مناسب‌ترین موقعیت برای رویارویی با پدیده نهضت اصلاح دینی بررسی جهان دین در اواخر قرون وسطی است.
فصل دوم: دین در پایان قرون وسطی
گزیده‌های این فصل: ۱. نهضت اصلاح دینی ریشه در دوره پایانی قرون وسطی دارد: ۲. مطالعه سنتی درباره نهضت اصلاح دینی معمولاً به این نتیجه منتهی می‌شود که دین در پایان قرون وسطی در حال افول بود اما تحقیقات جدید که با بهره‌گیری از معیارها و موازین مطمئن‌تری صورت گرفته است، نشان می‌دهد که از قضا موضوع کاملاً به عکس است. ۳. یکی از مهمترین ابعاد و جنبه‌های دین در آلمان قرن پانزدهم پدیده ضدیت با پاپ و روحانیت است. که بیشتر به سبب عملکرد منفی ایشان بود. ۴. یکی از مسائل جالب توجه این دوره رشد دین عامه‌پسند است که تا حدی بازتاب تلاش برای تبدیل اندیشه‌های ناملموس و انتزاعی متکلمان و متألهان به چیزی ملموس‌تر بود. ۵. یکی از مهمترین و حساس‌ترین ویژگی‌های تفکر دینی در قرون وسطی رشد مکتب‌های الهیاتی است. ۶. بروز بحران روزافزون مرجعیت که جلوه‌های آن از قرن چهاردهم به بعد آشکار شد را می‌توان به این نحو مطرح کرد: برای اظهارنظر معتبر در باب عقاید باید به چه کسی یا چه چیزی مراجعه کرد؟ ۷. عامل دیگر در فرایند بی‌ثبات سازی اعتقادات دینی موجود در قرون وسطی ظهور اومانیسم در دوره رنسانس بود.
فصل سوم: اومانیسم و نهضت اصلاح دینی
گزیده‌های این فصل: ۱. نهضت اومانیسم در دوره رنسانس در واقع مهمترین عامل مؤثر در نهضت اصلاح دینی بود ۲. برخلاف معنای ضد دینی متبادر از اومانیسم در قرن بیستم؛ این واژه در قرن شانزدهم معنا و مفهومی کاملاً متفاوت داشت. اومانیست‌های قرن ۱۴ و ۱۵ و ۱۶ افرادی بسیار مذهبی بودند و به جای آنکه در صدد براندازی و الغای کلیسای مسیحیت باشند در پی تجدید حیات آن بودند.
۳. اصطلاح فرانسوی رنسانس امروزه در سراسر جهان به معنای تجدید حیات ادبی و هنری در قرن ۱۴ و ۱۵ در ایتالیاست. اما نویسندگان معاصر ترجیح می‌دهند که از این نهضت با اصطلاح‌های دیگری مانند بازگشت، احیا، بیداری و شکوفایی مجدد یاد کنند.
۴. اومانیسم یک اصطلاح نوظهور در قرن ۱۹ بود. ۵ دیدگاه پل اسکار کریستلر درباره اومانیسم دارای اهمیت سرنوشت‌سازی است.
۵. برنامه ادبی و فرهنگی اومانیسم را می‌توان در این شعار خلاصه کرد: بازگشت به سرچشمه‌های اصلی
۶. مهمترین اثر اومانیستی در دهه‌های نخست قرن ۱۶ در اروپا کتاب راهنمای سرباز مسیحی اثر اراسموس بود
۷. یک سؤال مهم: اومانیسم چه تأثیری بر نهضت اصلاح دینی گذاشت؟
فصل چهارم: حکمت مدرسی و نهضت اصلاح دینی
گزیده‌های این فصل: ۱. واضع اصطلاح حکمت مدرسی همان نویسندگان اومانیستی بودند که در پی بی‌اعتبارکردن جنبش مورد بحث بودند. شاید بتوان گفت که حکمت مدرسی یکی از تحقیرشده‌ترین جنبش‌های فکری در سراسر تاریخ بشر است ۲. همانند واژه اومانیسم، وجود کاری دشوار است، شاید این تعریف کاربردی تعریفی سودمند باشد: حکمت مدرسی جنبشی بود در قرون وسطی که بر توجیه عقلانی اعتقادات و باورهای دینی و ارائه نظام‌مند آن اعتقادات تأکید داشت. به عبارت دیگر: اثبات عقلانیت ذاتیات الهیات مسیحی با استفاده از فلسفه و نیز اثبات هماهنگی و انسجام کامل آن الهیات به وسیله بررسی دقیق و موشکافانه پیوند میان عناصر مختلف آن ۳. لوتر و کالون هم در فلسفه و هم در الهیات مدرسی اشخاص چیره‌دستی بودند.
فصل پنجم: مروری بر سرگذشت اصلاحگران
در این فصل به معرفی شخصیت‌های اصلی نهضت اصلاح دینی و زندگی‌نامه این اشخاص از جمله مارتین لوتر، اولریش تسوینگلی، فیلیپ نشتون، مارتین بوسر و ژان کالون می‌پردازد و در فصول آینده به برخی از مهمترین دیده‌های آنان پرداخته می‌شود.
فصل ششم: آموزه آمرزیدگی به وسیله ایمان
گزیده‌‌ای از این فصل: اولین موضوع عمده‌ای که در اندیشه نهضت اصلاح دینی باید بدان توجه داشت آموزه آمرزیدگی تنها به وسیله ایمان است. ۲. فهم آموزه‌هایی چون آمرزیدگی، فیض، تقدیر ازلی، آئین‌های مقدس و … مبتنی بر درک مفهوم پیچیده رهایی از طریق مسیح است که موضوعی است که بر سراسر عهد جدید طنین افکنده و منظور اصلی از آن این است که خداوند به وسیله مرگ مسیح بر صلیب، بشر گناهکار (از عذاب) رهایی بخشید. این رهایی را به هیچ شکل دیگر نمی توان به دست آورد. ۳. آمرزیدگی یکی از مؤلفه‌های شبکه اصطلاحات مربوط به مبحث رستگاری است که از آن برای توصیف تجربه مسیحی در باب رهایی از طریق مسیح استفاده می‌شود. و به دلیل گرایش تازه به آثار پولس در دوره نهضت اصلاح، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ۴. اندیشه لوتر در عبارت آمرزیدگی تنها به وسیله ایمان خلاصه شده است. و ایمان همان آمادگی برای اعتماد به وعده‌های خداوند و نیزاعتماد به صداقت و خوش عهدی اوست. ۵. رابطه ایمان و عمل چیست؟ فیض خداست که ما را به خاطر مسیح در چارچوب ایمان صرف، حتی بدون انجام کارهای نیک نجات می‌دهد، هر چند در این حال ایمان به وسیله کارهای نیک فزونی می‌یابد. اعمال نیک نتیجه طبیعی آمرزیدگی است نه علت آن ۶. شورای کاتولیک ترنت تفسیر اصلاحگران درباره آمرزیدگی را نپذیرفت و بر سنت متداول آگوستینی قرون وسطی اصرار ورزید.
فصل هفتم: آموزه تقدیر ازلی
گزیده‌هایی از این فصل: ۱. آموزه تقدیر ازلی یک از ویژگی‌های بارز کالونیسم جهانی است. ۲. توجه روزافزون تسوینگلی به قیومیت خداوند سرانجام موجب روگردانی او از اومانیسم شد ۳. تفکر کالون بیانگر نوعی دغدغه در مورد گناهکار بودن بشر (گناه فطری که از آدم و حوا به فرزندانشان منتقل می‌شود و…) و قدرت مطلق الهی بود دغدغه‌ای که آموزه تقدیر ازلی کامل‌ترین تبیین آن است تقدیر ازلی حدس و گمان نیست بلکه از وحی الهی است. این آموزه قلب نظام الهیاتی کالون است.
فصل هشتم: بازگشت به کتاب مقدس
گزیده‌هایی از این فصل: ۱. همانگونه که «آموزه آمرزیدگی آنها به وسیله ایمان» مبدأ مادی نهضت اصلاح دینی بود، اصل فقط کتاب مقدس نیز مبدأ صوری آن شمرده می‌شد. ۲. در قرون وسطی بسیاری از متألهان معتقد بودند که کتاب مقدس منبع کامل آموزه‌های مسیحیت است اما عدم پاسخ به پرسش‌های پیش آمده باعث گردید مفهومی رشد یابد به نام سنت که مشتمل بر سنت یک و سنت دو می‌شد. ۳. ترجمه لاتین جروم در اواخر قرن چهاردهم از کتاب مقدس معروف به وولگات قرن‌ها تنها منبع معتبر کتاب مقدس شمرده می‌شد که اومانیست‌ها هم در درستی ترجمه و هم در حجیت آن خدشه وارد نمودند. آنها با شعار بازگشت به سرچشمه‌ها قائل بودند که کتاب مقدس را باید بدون واسطه و به زبان‌های اصلی آن (عبری، آرامی و یونانی) مطالعه کرد. آنان همچنین برخی کتب کتاب مقدس را غیر معتبر اعلام کردند. ۴.
ویلیام چلینگ ورث، نویسنده پروتستانی قرن هفدهم می‌نویسد: «معتقدم، فقط کتاب مقدس آیین پروتستان است». این شعار به انحاء مختلف در کلمات سران نهضت اصلاح طلبی تکرار شده است. ۵. در قرون وسطی به ویژه در اواخر آن بر نقش کلیسا به مثابه مفسر حجیت دار کتاب مقدس تأکید می‌شد اما اصلاحگران دینی این را نمی پذیرفتند. ۶. شکل اساسی این بود که کتاب مقدس توسط چه کسی و چگونه باید تفسیر شود. ۷. شورای ترنت قرن ۱۶ آرای پروتستانی‌ها را در باب ترجمه وولگات، تعداد کتب قانونی کتاب مقدس، عدم مرجعیت کلیسا، فردگرایی در تفسیرکتاب مقدس و… را نپذیرفتند.
فصل نهم: آموزه آئین‌های مقدس
گزیده‌هایی از این فصل: ۱. این واژه به معنای چیز مقدس و متبرک است و برای اشاره به مجموعه‌ای از مراسم کلیسایی یا اعمال کشیشی به کار می‌رود که تصور می‌شود دارای خاصیت روحانی ویژه‌ای چون توان انتقال فیض خداست. آیین‌های مقدس نشانه‌هایی مشهود از فیضی نامشهودند که تا حدی به مثابه مجراهای فیض عمل می‌کنند. ۲. در دوره قرون وسطی، الهیات آیین‌های مقدس تقویت شد و آیین‌های هفتگانه: غسل تعمید، عشای ربانی، توبه، تأیید، ازدواج، انتصاب و آخرین توهین به رسمیت شناخته شد و برای توجیه و تبیین اهمیت آن، الهیات پیچیده‌ای بسط و گسترش یافت. ۳. در اوایل دهه ۱۵۲۰ نظام آئین‌های مقدس در کلیسای قرون وسطی، برداشت کلیسا از تعداد، ماهیت و کارکرد آئین‌های مقدس، مورد حملات پیاپی اصلاحگران قرار گرفت. ایشان آیین‌های هفتگانه را به دو آیین غسل تعمید و عشای ربانی کاهش دادند. ۴. تفاوت برداشت جنبش‌های اصلاحگری از آیین‌های مقدس، خود باعث افتراق اصلاحگرانی همچون لوتر و تسوینگلی در این زمینه از یکدیگر شد. عوامل این اختلاف مربوط به شیوه تفسیر کتاب مقدس و نیز اوضاع و احوال اجتماعی متفاوت مورد برخورد این دو با یکدیگر بود ۵. یکی دیگر از موارد مورد اختلاف و افتراق نهضت اصلاح دینی در آلمان و سوئیس مسئله حضور حقیقی بود. به این معنا که چگونه و به چه شکلی می‌توان تصور که دیگر مسیح به شکل جسمانی در عشای ربانی حاضر می‌شود. ۶. آیا نان و شراب مورد استفاده مسیحیان در عشای ربانی واقعاً همان بدن و خود عیسی است و یا اینکه عبارت مربوط به آن در کتاب مقدس را می‌بایست حمل بر مجازگویی نمود نحوه پاسخ به این سؤال نیز از زمینه‌های پیدایش اختلاف و افتراق حتی بین اصلاحگران شده است. ۷. هفتمین نشست شورای ترنت ۱۵۴۷، تفسیر اصلاحگران از تعداد و ماهیت آیین‌های مقدس را محکوم نمود و بر دیدگاه سنتی کاتولیک‌ها پای فشرد به عنوان مثال: «همزمان با تقدس نان و شراب، کل جوهر نان تغییر یافته، به جوهر بدن مسیح تبدیل می‌شود و کل جوهر شراب نیز به خون مسیح تبدیل می‌شود [تبدّل جوهری]».
فصل دهم: آموزه کلیسا
گزیده‌های این فصل: ۱. نهضت اصلاح دینی به لحاظ درونی، دقیقاً همان پیروزی نهایی آموزه آگوستین در باب فیض بر آموزه او در باب کلیسا بود. ۲. اصلاحگران با دو دیدگاه محکم و مخالف و ناسازگار با هم مواجه بودند. یکی دیدگاه کاتولیک که معتقد بودند کلیسا نهادی مشهود و تاریخی است که با کلیسای رسولان پیوستگی تاریخی دارد و مشروعیت و حجیتش به دلیل همین پیوستگی تاریخی است و گروه دیگر مخالفان بنیادستیز بودند که معتقد بودند کلیسای حقیقی در آسمان است و هیچ نهاد زمینی شایسته نام کلیسای خدا نیست ایشان در اصل فقط کتاب مقدس را پذیرفتند؛ اصلاحگران اقتدارگرا کوشیدند تا از میان این نظر، راه میانه‌ای را انتخاب کنند ولی نتیجه این کار، گرفتارشدن در چنبره‌پاره‌ای از آراء ناسازگار بود.۳. نخستین اصلاحگران اعتقاد راسخ داشتند که کلیسای قرون وسطی به خاطر عدول از کتاب مقدس از یک سو و افزوده‌های بشری به کتاب مقدس از سوی دیگر، به فساد گراییده و تعالیم آن دچار تحریف شده است.
فصل یازدهم: اندیشه سیاسی در نهضت اصلاح دینی
گزیده‌های این فصل: ۱. نهضت اصلاحگری به دو شاخه کلی اقتدارگرا و بنیادستیز تقسیم می‌شوند ۲. نهضت اصلاحگری بنیاد ستیز به طور کلی مخالف مناصب دنیایی، استفاده از خشونت و زور و مدافع سیاست تسلیم و سازش بود. ابتدا این قاعده در مواردی نقض شد. ۳. کلیسای قرون وسطی آموزه دو نشأه معنوی و جسمانی را ترویج داد بدین معنا که کشیشان وابسته به نشأه معنوی و افراد عادی به نشأه جسمانی متعلق‌اند. مقام معنوی می‌توانست در امور مربوط به مقام جسمانی دخالت کند اما بالعکس آن جایز نیست، این آموزه دو نتیجه بارز داشت: الف: بحران طولانی میان دستگاه حکومتی و پاپ ب: اصلاح کلیسا امری کاملاً داخلی است و هیچ کسی در هر مقامی که باشد حق دخالت در چنین امری را ندارد ۴. به نظر لوتر این دیدگاه یکی از دیوارهای سه‌گانه اریحای امروز است که علاوه بر جعلی بودنش موجب فساد کلیسا شده است، لذا می‌بایست شکسته شود. از این رو وی آموزه کشیش‌بودن همه مؤمنان را در رساله معروف اصلاحی خود در سال ۱۵۲۰ به نام خطاب به اشراف مسیحی ملت آسمان مطرح کرد ۵. لوتر هرگز یک متفکر سیاسی نبود ۴. در تفکر تسوینگلی پیوند محکمی میان کلیسا و دولت وجود دارد، هم کشیش و هم حاکم در برابر خداوند مسئولند و هر دو متعهد شده‌اند که قانون خدا را شرح و تفسیر و در شهر حاکم کنند. ۵. کالون همچون مارتین بوسر معتقد به هماهنگی کامل میان نقش‌های واعظ با حاکم بود. یعنی وظیفه کشیش آن است که کلام خدا را موعظه کند اما وظیفه حاکم آنست که مطابق کلام خدا به ادامه امور بپردازد. ۶. دیدگاه‌های سیاسی آیین لوتری، سلطنتی و دیدگاه‌های سیاسی کالونیسم، جمهوری تلقی می‌شد.
فصل دوازدهم: گسترش اندیشه نهضت اصلاح دینی
گزیده‌هایی از این فصل: ۱. چگونه اندیشهها و آداب نهضت اصلاح دینی در سراسر اروپا انتشار یافت؟ ۲. سه سه عامل عمده انتقال عبارت بودند از مردم، کتاب و ارتباطات ۳. یکی از موضوعاتی که نهضت اصلاح دینی بسیار بر آن تأکید داشت استفاده از زبان در نوشتار، موعظه و… بود. ۴. گسترش اندیشه‌های رنسانس و نهضت اصلاح دینی پیوند بسیار نزدیک با اختراع و گسترش صنعت چاپ داشت. با اختراع این صنعت انقلابی در انتقال اندیشهها پدید آمد. ۵. انتشار نسخه فرانسوی کتاب مبادی دین مسیحی از کالون در ۱۵۴۱، نقطه عطف بسیار مهمی را رقم زد به طوری که مقامات پاریس دستور جمع‌آوری کتاب ظرف سه روز را دادند. ۶. رساله کاتشیسم آلمان اثر لوتر که امروزه معروف به کاتشیسم بزرگ است [در مقابل اثر دیگر او معروف به کاتشیسم کوچک] اثری است مشتمل بر تحلیلی مبسوط از ده فرمان اعتقادنامه رسولان، نیایش پروردگار و مباحثی در باب دو آیین از آیین‌های کلیسایی ـ تعمید و عشای ربانی. این اثر به هدف ارتقای آگاهی عمومی از این آموزه‌ها نوشته شده بود. نگارش این دو رساله به زبان مردم آلمان صورت گرفت لذا برخلاف آثار کلیسایی لاتین زبان، بسیار مورد توجه قرار گرفتند. ۷. نیاز به تفسیر کتاب مقدس و اختلاف میان اصلاحگران اقتدارگرا و بنیادستیز منجر به پیدایش اعتراف‌نامه‌های ایمان گشت. ۸. به طور کلی می‌توان گفت که متألهان پروتستان برای مرجعیت سه مرحله قائل بودند: کتاب مقدس، اعتقادنامه‌های مسیحیت و اعتراف نامه‌های ایمان.
فصل سیزدهم: اندیشه نهضت اصلاح دینی در انگلستان
گزیده‌هایی از این فصل: کلیسای انگلستان در اواخر قرون وسطی تا حدی با مشکل نارضایتی درونی و بیرونی روبرو بود ۲. در اوایل دهه ۱۵۲۰ افکار لوتر مورد توجه شخصیت‌های دانشگاهی به ویژه دانشگاه کمبریج قرار گرفت. اما این تنها علت معدّه برای نهضت اصلاح دینی انگلستان است. ۳. پیدایش نهضت اصلاح دینی در انگلستان بسیار صبغه سیاسی داشت: هنری هشتم پادشاه انگلستان، برنامه‌ای سیاسی را دنبال می‌کرد که ناشی از تمایل او برای اطمینان خاطر در موضوع جانشینی بود [اعمال او برای انجام این مقصود مورد مخالفت کلیسا قرار گرفت لذا] این موضوع به سبب پاره‌ای تحولات مستلزم جداشدن از رم و داشتن رفتاری مساعدت‌آمیز در برابر آئین لوتری در آلمان و انگلستان بود. بنابراین برای هنری ملاحظات دینی در کار نبود ۴. ادامه و تحکیم نهضت اصلاح دینی در انگلستان دارای فراز و نشیب‌ها و علل و عوامل و ویژگی‌های خاص خود است که می‌بایست آنها را در کتاب جست.
فصل چهاردهم: تأثیر نهضت اصلاح دینی بر تاریخ
گزیده‌هایی از این فصل: ۱. در سراسر قرون وسطی دیرها روز به روز مسیر خود را از توده‌های مردم جدا می‌کردند و از هماهنگ‌کردن خود با توجه تازه توده‌های مردم به دین و پیشرفت فناوری چاپ ناتوان‌تر می‌گردیدند زندگی روزمره مردم غالباً با آنچه در چهار دیواری دیرها می‌گذشت تفاوت زیادی داشت. رویکردهای رهبانی به مسیحیت تأثیر اندکی در بیرون دیرها و حتی در میان روحانیان داشت. ۲. در دوره نهضت اصلاح دینی مراکز تعیین‌کننده و سرنوشت ساز زندگی و تفکر مسیحی آرام آرام از دیرها به کوچه و بازار منتقل شدند. جریان اصلی نهضت اصلاح دینی تمایل رهبانی به کناره‌گیری از دنیا را نفی کرد. ۳. کالون امکان تفکیک میان دنیا و خدا را منتفی می‌دانست. این اعتقاد اساس بسیاری از ابعاد الهیات کالون است. ۴. اصلاحگران تفکیک بسیار مهم و رایج در قرون وسطی میان مقدس و عرفی را منکر شدند. ۵. از دیدگاه اصلاحگران شخص به همان اندازه که به کار و تلاش می‌پردازد مورد توجه خدا قرار می‌گیرد. هیچ تفاوتی میان کار معنوی و جسمانی مقدس و غیرمقدس نیست. ۶.بر اساس تفسیر رایج از نظریه ماکس وبِر، سرمایه‌داری (کاپیتالیسم) یکی از نتایج مستقیم نهضت اصلاح‌گرایی پروتستانی است؛ اما این مطلب به لحاظ تاریخی غیرقابل قبول است و مقصود واقعی وبر نیز در کتاب اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری این نیست . بلکه وبر بر آن است که آیین پروتستانی پیش شرط‌های روانشناختی لازم برای بسط سرمایه‌داری جدید را به وجود آورد ۷. تردیدی نیست که یکی از عوامل پیدایش علوم تجربی مدرن، عامل دینی است و به ژان کالون باز می‌گردد.
|
کانون فرهنگ و اندیشه مسیحی
