روانشناسی دین: یک روی‌آورد علمی چند تباری

روش‏شناسی حاکم بر روان‏شناسی دین چندان تمایزی از روش‏شناسی حاکم بر کل روان‏شناسی ندارد. پیچیدگی رفتار و تجارب دینی، روانشناسان را ناگزیر از استفاده از ابزارهای متعددی برای پژوهش در روانشناسی دین کرده است. عمده این روشها عبارتند از: تحلیل گزارشها و درون‏نگریها؛ مشاهدات طبیعی و بالینی؛ استفاده از زمینه‏یابی‏ها، پرسشنامه‏ها، و مصاحبه‏های عمیق فردی؛ تحلیل اسنادی چون خاطرات و زندگینامه‏های خود نوشته افراد مذهبی؛ استفاده از تست‏های شخصیتی؛ تحلیل متون دینی همچون کتب آسمانی؛ و استفاده از فنون آزمایشی. بررسی علمی رفتار دینی بصورتی فزاینده در حال پیشرفت است، ولی از آنجا که رفتارها و پدیده‏های دینی به سختی به دام تجربه می‏افتند و تعریف و سنجش دقیق آنها نیز کارآسانی نیست، این پیشرفت به کندی صورت می‏گیرد (کالینز، ۱۹۹۶). بر همین اساس اکثر مطالعات در روانشناسی دین با استفاده از تحلیلهای توصیفی، زمینه‏یابیها، و مطالعات همبستگی صورت گرفته‏اند.

امّا در عین حال روانشناسان در تکاپوی استقرار یک روانشناسی دین آزمایشی هستند و تعداد مطالعات آزمایشی جالب در این گستره نیز (هود و همکاران، ۱۹۹۶) رو به افزایش است. اما با وجود مزیت مطالعات آزمایشی بر تحلیلهای همبستگی، برخی نیز (همچون کلیسا) بر غیر اخلاقی بودن دستکاریهای آزمایشی در امور دینی تأکید کرده‏اند. در مقابل، محققین روان‏شناسی دین نیز با توجه به پیامدهای مثبت تعمیق و پیشرفت یافته‏های این گستره، ضرورت اتّخاذ بازخورد مثبت کلیسا نسبت به آزمایش را مورد تأکید قرار دادند (بروان، ۱۹۸۵). با این حال همانطور که ذکر شد به سبب احساس نیاز مراجع دینی به روان‏شناسی دین، بازخوردهای مثبت نسبت به این گستره هر روز بیشتر می‏گردد. در اکثر کشورها سیر تحول روانشناسی دین پس از مقاومت اولیه نهادهای دینی نسبت به مطالعه علمی دین، در جهت گسترش توجه و درک ضرورت روانشناسی دین حرکت کرده است.